Geomorfologia

Karkonosze stanowią zwarty masyw górski, wznoszący się nad Kotliną Jeleniogórską potężnym, sięgającym ok. 1400 - 1450 m n.p.m. wysokim wałem. Ciągnie się on od Przełęczy Szklarskiej (886 m npm.) i doliny Kamiennej na zachodzie do Przełęczy Kowarskiej (727 m n.p.m.) i doliny Jedlicy na wschodzie, po czym skręca ku południowemu wschodowi i kończy się na Przełęczy Lubawskiej (511 m npm). W jego obrębie wyróżnia się kilka mniejszych jednostek o specyficznej rzeźbie, częściowo nawiązującej do zróżnicowania budowy geologicznej podłoża, tj.: Śląski Grzbiet, Czarny Grzbiet, Kowarski Grzbiet i Lasocki Grzbiet. Powyższy podział ma charakter fizjograficzny i nawiązuje do obecności kilku wyraźnych przełęczy w grzbiecie głównym Karkonoszy, dzielących go na mniejsze fragmenty. Z kolei z geomorfologicznego punktu widzenia w Karkonoszach wydziela się następujące jednostki: grzbiet główny Karkonoszy o zrównanej na ogół wierzchowinie i łagodnym stoku północnym, obniżenie śródgórskie zwane Karkonoskim Padołem Śródgórskim i silnie urzeźbione, rozczłonkowane dolinami potoków Pogórze Karkonoskie.
Zbudowany ze skał granitowych Śląski Grzbiet rozciąga się od zachodu między Przełęczą Szklarską (886 m n.p.m.), a Przełęczą pod Śnieżką (1394 m n.p.m.). W większości jego szczytowe partie mają charakter zrównanej powierzchni, z której wyrasta większość karkonoskich szczytów. W  środkowej części jest on rozcięty Przełęczą Karkonoską (1198 m n.p.m.). Grzbiet ten ma dwie kulminacje – w części zachodniej jest to Wielki Szyszak (1509 m n.p.m.), a we wschodniej  Smogornia (1490 m n.p.m. ).
Pomiędzy Przełęczą pod Śnieżką, a Sowią Przełęczą (1164 m n.p.m.) dominuje   doskonale widoczny od północy i południa najwyższy szczyt Karkonoszy – Śnieżka (1603 m n.p.m.) i nieco niższy Czarny Grzbiet. Dalej na wschód między Sowią Przełęczą, a Przełęczą Okraj (1046 m. n.p.m.) znajduje się Kowarski Grzbiet. Oba grzbiety zbudowane są ze skał metamorficznych, głównie hornfelsów, łupków łyszczykowych i gnejsów. Ich kulminacyjne partie stanowią zrównaną wierzchowinę. Najwyższym szczytem Kowarskiego Grzbietu jest  Skalny Stół (1281 m n.p.m.). Spłaszczoną powierzchnię szczytową ma również południkowo położony Lasocki Grzbiet z najwyższą Łysociną (1188 m n.p.m.).
Główny grzbiet Karkonoszy w kierunku północnym przechodzi wyraźnym załomem wypukłym w północny stok Karkonoszy, który w kilku miejscach jest podcięty przez kotły polodowcowe oraz głębokie nisze źródliskowe. Północny stok Karkonoszy łączy się z Pogórzem Karkonoskim poprzez Karkonoski Padół Śródgórski. Jest to równoleżnikowe obniżenie o genezie tektonicznej, na linii Szklarska Poręba, Michałowice, Jagniątków, Przesieka, Borowice,  położone na wysokości około 600-700 m n.p.m.
Pogórze Karkonoskie, obejmuje pas wzniesień w północnej części Karkonoszy, sięgających 580-869 m n.p.m. W jego obrębie występują liczne krótkie grzbiety, faliste powierzchnie denudacyjne i pojedyncze, wyraźnie zarysowane wzniesienia. Do najwyższych należą Grzybowiec (751 m n.p.m.) położony między Michałowicami, a Jagniątkowem, Grabowiec (784 m n.p.m.) niedaleko Sosnówki Górnej i Czoło (869 m n.p.m.) koło Karpacza Górnego. Na grzbietach i wzniesieniach Pogórza znajdują się liczne formy skalne. Północną granicę Pogórza Karkonoskiego stanowi wyraźny próg na linii Piechowice - Miłków o wysokości do 150 m, poniżej którego położona jest Kotlina Jeleniogórska.
Wyjątkowość rzeźby Karkonoszy w skali całej Europy Środkowej i Średniogórza Europejskiego wynika m.in. z bogactwa występujących tutaj form rzeźby terenu, powstałych wskutek działalności różnorodnych procesów kształtujących powierzchnię ziemi. Główne rysy dzisiejszego ukształtowania powierzchni Karkonoszy z jednej strony są wynikiem tektonicznych ruchów blokowych w neogenie i czwartorzędzie, w wyniku których poszczególne części masywu granitowego i jego osłony zostały podniesione lub obniżone;  z drugiej zaś, procesów erozyjno-denudacyjnych działających w obrębie podnoszonego bloku i odpowiedzialnych za powstanie złożonego systemu głębokich dolin rzecznych. O wysokich walorach geomorfologicznych decyduje również ogólnie łatwa dostępność i czytelność form rzeźby w karkonoskim krajobrazie.
Jedną z najcenniejszych form rzeźby terenu są, bardzo charakterystyczne dla krajobrazu Karkonoszy, powierzchnie zrównania, położone w najwyższych partiach gór. Są to relikty dawnej równiny, która rozciągała się w miejscu tych gór, przed ich wypiętrzeniem. Na największych jej fragmentów należy Równia pod Śnieżką. Wierzchowinowe powierzchnie zrównania w Karkonoszach są unikatem na skalę krajową - w żadnym innym masywie górskim nie przetrwał na tak znacznej wysokości relikt krajobrazu, którego główne rysy powstały przed tektonicznym wydźwignięciem w młodszym kenozoiku.
Na grzbietach i wzniesieniach  Karkonoszy znajdują się liczne, malowniczo położone skałki (ostańce skalne) o fantastycznych kształtach będące wielką atrakcją turystyczną wyróżniającą cały obszar Karkonoszy spośród innych gór Polski i Europy. Na obszarze Karkonoskiego parku Narodowego i jego otuliny zinwentaryzowano 936 tego typu obiektów. Najliczniej skałki występują w przedziałach wysokościowych 500-600 i 600-700 m n.p.m., oraz 1000-1100 m n.p.m. Do najbardziej znanych i dostępnych, leżących przy szlakach turystycznych  skałek na terenie Karkonoszy należą Pielgrzymy, Słonecznik, Śląskie Kamienie, Czeskie Kamienie, Twarożnik, Trzy Świnki i Końskie Łby. Na wielu z nich spotyka się interesujące formy mikrorzeźby, zwane kociołkami wietrzeniowymi. Jeden z największych można podziwiać na Kociołkach na stokach Drewniaka (672 m n.p.m.) w pobliżu Michałowic – osiąga on szerokość prawie 1,5 m.
Do najcenniejszych i najbardziej bogatych przyrodniczo elementów rzeźby Karkonoszy, zaliczają się kotły polodowcowe, będące pozostałością po działalności plejstoceńskich lodowców. W Karkonoszach jest ich sześć i są to: Kocioł Łomniczki, Kocioł Wielkiego Stawu, Kocioł Małego Stawu, Czarny Kocioł, Wielki Śnieżny Kocioł  i Mały Śnieżny Kocioł.  Ich strome ściany skalne osiągają wysokość ponad 200 m i są miejscem typowych dla gór wysokich ruchów masowych, m.in. obrywów, odpadania, spływów gruzowych oraz lawin. W dwóch kotłach, zlokalizowane są również jeziora polodowcowe – Wielki i Mały Staw, będące jednymi z największych atrakcji turystycznych regionu. Na uwagę zasługuje również różnorodność moren zamykających dna kotłów i świadczących o dawnych zasięgach lodowców karkonoskich (do 3,5 km). Poza Karkonoszami tak dobrze wykształcone formy pozostawione przez lokalne lodowce znajdują się wyłącznie w Tatrach. Natomiast Biały Jar, Kocioł Smogorni, Łabski Kocioł, Szrenicki Kocioł są niszami niwalnymi, w których gromadził się wieczny śnieg i firn, nie wytwarzając jednak tzw. jęzora lodowcowego. Ściany nisz niwalnych są w skutek tego mniej strome, a dno nie tak szerokie i pogłębione jak w kotłach polodowcowych.
Do bardzo atrakcyjnych turystycznie form rzeźby należą także wodospady, które w Karkonoszach maja różną genezę. Najbardziej znane to Wodospad Szklarki, Podgórnej oraz jeden z najwyższych wodospadów w Polsce, osiągający 27 m wysokości Wodospad Kamieńczyka.
W Karkonoszach występują również najlepiej wykształcone w Sudetach formy i struktury peryglacjalne, odziedziczone z plejstocenu i powstałe przy udziale sortowania mrozowego. Inwentarz tych form obejmuje pokrywy głazowo-blokowe (m.in. na Wielkim Szyszaku i na Śnieżce), wieńce kamieniste (m.in. na Czarnym Grzbiecie), reliktowe jęzory soliflukcyjne, pasy gruzowe i inicjalne formy lodowców gruzowych.
Nowością wśród elementów rzeźby polskich Karkonoszy są formy związane ze zjawiskami krasowymi. W ostatnich latach odkryto bowiem trzy jaskinie krasowe w rejonie Kowarskiego i Lasockiego Grzbietu – dwie w kamieniołomach wapienia krystalicznego, a jedną w dawnej kopalni fluorytu „Liczyrzepa”. Świadczy to o tym, że obiekty te były znane dawnym górnikom i zarządcom kopalni, jednak nie doczekały się publikacji i pozostały nieznane dla kolejnych pokoleń.