Ochrona różnorodności biologicznej ekosystemów łąkowych oraz siedlisk porostów w Karkonoskim Parku Narodowym

 

Nazwa projektu: Ochrona różnorodności biologicznej ekosystemów łąkowych oraz siedlisk porostów w Karkonoskim Parku Narodowym
 
Niniejszy projekt składa się z następujących zadań:
 
1) Badanie wpływu efektów prowadzonego wypasu owiec w Karkonoskim Parku Narodowym na strukturę i bogactwo gatunkowe łąk: prace terenowe, prace kameralne, przygotowanie Raportu - 2021 r.
 
Prace terenowe obejmują wykonanie obserwacji na wyznaczonych stałych powierzchniach badawczych. Do badań wpływu wypasu owiec na roślinność łąkową wyznaczono w 2017 r. 10 poletek badawczych - 7 zlokalizowanych jest na wypasanych polanach, 3 w miejscach wykaszanych i niewypasanych. Poletka badawcze o łącznej powierzchni 100 m2 zostały wyznaczone subiektywnie w możliwie jednorodnych płatach łąk. Zorientowano je względem kierunków geograficznych. W obrębie dużej powierzchni zagnieżdżone są kolejne, mniejsze kwadraty, tak, aby uzyskać serię kwadratowych poletek o rosnących geometrycznie powierzchniach, tj. 1 cm2, 10 cm2, 100 cm2, 1000 cm2, 1 m2, 10 m2 i 100 m2. Wybór takich powierzchni umożliwia w następnych edycjach prac badawczych analizowanie wskaźników różnorodności, a także porównywanie krzywych, opisujących zależność bogactwa gatunkowego od powierzchni. Wszystkie poletka obserwacyjne mają kształt kwadratowy, a wszystkie powierzchnie mniejsze niż 100 m2 są wyznaczone po dwie i zagnieżdżone w dwóch przeciwległych narożnikach dużego kwadratu: północno-zachodnim i południowo-wschodnim. W obrębie każdego z wyznaczonych kwadratów zostaną wykonane spisy florystyczne obejmujące wszystkie rośliny naczyniowe. Jeśli nie będzie możliwe precyzyjne rozpoznanie gatunku w terenie, wówczas fragmenty roślin zostaną zebrane i oznaczone w pracowni, przy użyciu specjalistycznych kluczy. Martwe okazy roślin jednorocznych, obumarłych w roku prowadzenia badań, również będą uwzględnione, natomiast martwe szczątki roślin wieloletnich nie są uwzględniane. Na danym poletku zostaną zapisane te rośliny, których jakiekolwiek części nadziemne znajdują się w obrębie kwadratu. Dodatkowo, w obrębie kwadratów o powierzchni 10 m2 zostanie oszacowany udział poszczególnych gatunków wg tzw. nowej skali Braun-Blanqueta.
 
Wpływ prowadzonego wypasu na badane powierzchnie jest analizowany po każdym kolejnym cyklu badań terenowych. Celem analiz jest śledzenie zmian składu gatunkowego, kierunków ewentualnych zmian oraz pojawiania się lub zanikania określonych gatunków wskaźnikowych. Zbiór danych zebrany w danym roku należy porównać do poprzedniej edycji prac badawczych (do stanu wyjściowego z 2017 roku). Wszystkie analizy w poszczególnych etapach prac są wykonywane w otwartym, darmowym środowisku R (R Core Team 2017).
 
2) Badania porostów epifitycznych na stałych powierzchniach kołowych w ekosystemach leśnych Karkonoskiego Parku Narodowego: cz. 1 - prace terenowe i przygotowanie Sprawozdania rocznego - 2021 r., cz. 2 - prace kameralne i przygotowanie Raportu końcowego - 2022 r.
 
Badania porostów epifitycznych (nadrzewnych) prowadzone są na bazie sieci stałych powierzchni obserwacyjnych, wyznaczonych w ekosystemach leśnych Karkonoskiego Parku Narodowego. Poszczególne powierzchnie oddalone są od siebie o 300 m na linii wschód-zachód i o 200 m na linii północ-południe. Są one trwale oznaczone w terenie przy pomocy centralnie umieszczonych palików wraz z metalowym trzpieniem, możliwym do wykrycia przy pomocy wykrywacza metali. Dodatkowo, każda powierzchnia oznakowana jest trzema plamami farby na pniach drzew - tzw. „świadkami”. W trakcie badań terenowych powierzchnie są lokalizowane na podstawie współrzędnych geograficznych, przy pomocy odbiorników GPS.
W trakcie prac badawczych w 2021 r. zostanie opracowanych 708 powierzchni obserwacyjnych. Na każdej z nich zostanie opisana biota porostów, ze szczególnym zwróceniem uwagi na wyznaczone drzewa monitoringowe - na większości powierzchni znajdują się 3 takie drzewa. W poprzedniej edycji badań w 2016 r. opracowano biotę porostów 2051 drzew. Dla każdej powierzchni lichenolodzy sporządzą karty obserwacji terenowych. Wszystkie stanowiska znalezionych gatunków porostów zostaną wprowadzone do bazy danych, przygotowanej już w warunkach kameralnych. W bazie tej będą umieszczone również informacje o rozmieszczeniu poszczególnych gatunków, ich forofitach, statusie ochronnym, stopniu zagrożenia, a także dane o ich ilościowości i żywotności.
Drzewa monitoringowe zostały wyznaczone w 2004 r., podczas I edycji prac badawczych nad porostami nadrzewnymi Karkonoskiego Parku Narodowego, na każdej z analizowanych powierzchni. Drzewa te wyróżniały się najbogatszą lichenobiotą; każde z nich musiało mieć też nie mniej niż 10 cm pierśnicy. Wśród nich zdecydowanie dominowały świerki Picea abies (ponad 80%), ale reprezentowane też były inne gatunki drzewiaste obecne w zbiorowiskach leśnych Karkonoszy. Zostały one oznakowane w terenie za pomocą zalaminowanej kartki papieru z napisem A, B lub C, umocowanej na pniu na wysokości około 1,5-2,0 m od powierzchni gruntu oraz określono ich współrzędne geograficzne. Na każdym drzewie dokonano szczegółowego spisu gatunków wraz z oceną ich ilościowości i żywotności plech, co zostanie powtórzone również w obecnej - IV edycji obserwacji. Na każdym z drzew zostanie sporządzony spis gatunków porostów, w trzech strefach - nasadowej (do 0,5 m), na pniu (0,5-2 m od powierzchni gruntu) oraz w miarę możliwości na gałęziach. Ilościowość gatunku oceniana będzie na postawie 11-stopniowej skali, a żywotność plech - w procentach wg skali 4-stopniowej.
Okazy trudne lub niemożliwe do identyfikacji w terenie zostaną zebrane w celu oznaczenia laboratoryjnego; dopuszcza się zbiór tylko niewielkich fragmentów plech, tak, aby zminimalizować wpływ na rozwój lichenobioty na poszczególnych drzewach. Nie będą zbierane gatunki objęte ochroną prawną - są one dość łatwe do identyfikacji w warunkach terenowych. Okazy zielnikowe zostaną przekazane do herbarium Uniwersytetu Wrocławskiego (WRSL).
 
Prace kameralne obejmują segregowanie i oznaczanie zebranych okazów porostów w laboratorium, wprowadzenie danych do bazy danych, sporządzenie map, opracowanie, analizę i porównanie wyników oraz przygotowanie Raportu końcowego.
Oznaczenia w laboratorium zostaną wykonane metodami klasycznymi, z zastosowaniem mikroskopu świetlnego (analiza budowy anatomicznej oraz pomiary zarodników) i standardowych odczynników: PFDA, KOH, NaOCl i JKJ (test plam barwnych - analiza właściwości chemicznych plech). Dla większości płonnych gatunków skorupiastych zostanie wykonana chromatografia cienkowarstwowa (TLC) w solwentach A i C - jest to niezbędne dla prawidłowej identyfikacji wielu taksonów, w tym przede wszystkim gatunków z rozpowszechnionego rodzaju liszajec Lepraria.
Przy oznaczaniu będą wykorzystywane liczne klucze oraz monografie taksonomiczne. Łacińska i polska nomenklatura porostów oparta będzie na opracowaniu Fałtynowicza i Kossowskiej (2016). Kategorie zagrożenia porostów w Polsce będą przyjęte za Cieślińskim i in. (2003), a w Sudetach za Kossowską (2003).
 
3) Badania lichenologiczne na stałych powierzchniach na Czarnym Grzbiecie: prace terenowe, prace kameralne, przygotowanie Raportu - 2022 r.
 
Badania terenowe będą prowadzone na sześciu stałych powierzchniach monitoringowych (B, C, D, E, F i G), rozmieszczonych w różnych częściach partii wierzchowinowej Czarnego Grzbietu i Czarnej Kopy. Powierzchnia G została wyznaczona w 2011 roku w miejsce całkowicie zarośniętej przez wrzos zwyczajny powierzchni A; pozostałe wybrano do dalszych obserwacji w pierwszym etapie prac badawczych w 2003 r. Wszystkie powierzchnie znajdują się w miejscach odsłoniętych po rozebraniu kopczyków. Z uwagi na niestabilność podłoża (rumowisko skalne), każda powierzchnia została pierwotnie oznakowana w terenie tylko przy pomocy centralnie wbitej tyczki (rurki) z atestowanego tworzywa sztucznego, długości ok. 25 cm. Dodatkowo zostały spisane współrzędne geograficzne i wykonano dokumentację fotograficzną.
Badania sukcesji porostów na stałych powierzchniach przeprowadza się zgodnie z opracowaną w 2003 roku metodyką, uwzględniającą specyfikę gruntów strukturalnych (luźne, przemieszczające się okruchy skalne). W myśl tych założeń na każdej powierzchni każdorazowo wyznaczane są cztery transekty zgodne z głównymi kierunkami świata (N, E, S i W), rozpoczynając od tyczki środkowej. Do ich wyznaczania używa się taśmy mierniczej i kompasu. Przed przystąpieniem do obserwacji porostów określa się strukturę każdego transektu, odnotowując położenie kęp traw i innej roślinności oraz wielkość „dołków” (miejsc obniżonych w stosunku do sąsiednich okruchów skalnych) i „dziur” (głębokich szczelin pomiędzy kamieniami).
Wzdłuż każdego transektu odnotowuje się wszystkie plechy porostów, wraz z ich wielkością i odległością od środka powierzchni. W celu indentyfikacji taksonów zbierane się niewielkie fragmenty plech poza wyznaczonymi transektami.
Oznaczeń dokonuje się metodą klasyczną, używając mikroskopu świetlnego i binokularu oraz standardowych odczynników chemicznych. Nazewnictwo taksonów zostanie podane wg Smitha i in. (2009).
Przy analizie zmian pokrycia powierzchni przez plechy porostów od długości wyznaczonych transektów odejmuje się kępy traw i dziury (ale nie dołki, w których mogą rosnąć porosty). Jeśli określony odcinek transektu nie był porośnięty przez porosty w 100%, stosuje się odpowiedni przelicznik. Po zsumowaniu odcinków zajętych przez plechy i odniesieniu ich do długości całego transektu (po odjęciu kęp i dziur) otrzymuje się procentowe pokrycie transektu przez porosty. Średnia arytmetyczna z czterech transektów określa średni udział porostów w powierzchni.
 
Na realizację projektu Karkonoski Park Narodowy otrzymał dotację z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Termin realizacji: 01.06.2021 - 21.11.2022 r. 
Wartość zadania: 165 351,00 zł
Wartość dofinansowania WFOŚiGW: 99 210,60 zł
 
Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu.
www.wfosigw.wroclaw.pl